به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، دراین بازدید حاضران از بخش‌های مختلف این کتابخانه از جمله بخش نسخ خطی و تالارهای وراقان و صحافان و مرمت کاران بازدید کرده و در جریان تاریخچه کتابخانه، نسخه‌های خطی موجود و چگونگی تهیه آن‌ها و سایر فعالیت‌های این کتابخانه از جمله نگهداری و مرمت‌کاری نسخه‌های آسیب‌دیده قرار گرفتند.
یوسفعلی میرشکاک شاعر و پژوهشگر، محسن مؤمنی شریف نویسنده و مدیر پیشین حوزه هنری، ناصر فیض شاعر و طنزپرداز و مدیر دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری، میلاد عرفان‌پور شاعر و رئیس مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، علی داودی شاعر و مسئول دفتر شعر مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، محمدسعید میرزایی از شاعران مطرح شعر امروز و دکتر هادی بابایی‌فلاح عضو هیأت علمی پژوهشکده وزارت گردشگری و میراث فرهنگی و پژوهشگر حوزه هنر نگارگری و هنر، از جمله بازدیدکنندگان این کتابخانه بودند.
بازدید از بخش نسخ خطی کتابخانه، نخستین بخش از این برنامه بود که در جریان آن بازدیدکنندگان به رؤیت نسخ خطی و نمونه‌های برجسته در ویترین‌ها پرداختند و در حین بازدید، محمدعلی واحدی‌زاده مسئول بخش میکروفیلم و تصویربرداری کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی، به ارائه توضیحاتی در خصوص بخش نسخ خطی از جمله نسخه‌های موجود برجسته پرداخت و به پرسش های بازدیدکنندگان هم در این میان پاسخ داد.
واحدی‌زاده با اشاره به جمع‌آوری کتاب‌ها از حدود ۹۰ سال پیش توسط مرحوم آیت‌الله مرعشی‌نجفی و در دوران تحصیل علوم دینی در نجف خاطرنشان کرد: مرحوم آیت‌الله سیّد شهاب‌الدین مرعشی نجفی در خصوص هدف از جمع‌آوری این نسخه‌های خطی کتاب‌ها گفته‌اند که اجانب و غیرمسلمانان، بخصوص مستشاران و نسخه‌شناسان انگلیسی، اقدام به خرید نسخه‌ها از جمله نسخه‌های ناب در مراکز عرضه می‌کردند و آن‌ها را با با قیمت‌های مناسبی از صاحبان آثار می‌خریدند. به همین خاطر ایشان به فکر حفظ این آثار با خریدشان از صاحبان می‌افتد. اما از آنجا که بودجه کافی برای خرید این آثار نداشته مجبور به تحمل مشقات فراوان و انجام کارهایی پرمشقت برای تأمین بودجه لازم شده است. وی با اجرت نماز و روزه استجاری، انجام زیارت‌های نیابتی و ختم قرآن‌های استیجاری اقدام به خرید این نسخه‌ها کرده است. علاوه بر این، اقدام به کارگری در مزارع برنج‌کوبی و یا حذف یک یا دو عده از غذای روزانه کرده است تا بتواند اقدام به خرید این نسخه‌ها بکند. حتی پیش آمده که وسایل شخصی‌اش را به همین خاطر فروخته و یا گرو گذاشته است. در مجموع با این قبیل زحمات نسخه‌ها را یکی‌یکی گردآوری کرده تا چنین گنجینه عظیم و بی‌بدیلی از نسخه‌های خطی را تهیه و گردآوری کرده که شاید بتوان گفت منابعی در تمام علوم اسلامی و سایر علوم در آن موجود است.
مسئول بخش میکروفیلم و تصویربرداری کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی با اشاره به اینکه حدود ۴۵ هزار نسخه خطی در این کتابخانه موجود است گفت: بسیاری از این نسخه‌ها بسیار نفیس و حتی منحصر به فرد هستند.در این کتابخانه قدیمی‌ترین و باارزش‌ترین نسخه از قرآن را داریم که در ویترین اول این بخش قرار گرفته و کتابت آن به خط کوفی و برگه‌هایش از پوست بُز است. کتابت این نسخه در قرن دوم هجری صورت گرفته و قدمت آن به حدود ۱۲۰۰ سال می‌رسد. نسخه شناسان در خصوص کتابت آن احتمال داده‌اند که دست‌خط مبارک حضرت امام سجاد (ع)است.
وی در ادامه به نسخه خطی برگی از قرآن پرداخت که جزو کهن‌ترین آثار محسوب می‌شود و بخشی از سوره حضرت مریم(س) در آن به صورت بسیارظریف و نازکی به نگارش درآمده و نسخه شناسان بر این باورند که دست خط حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) است.
واحدی‌زاده با اشاره به موجود بودن قرآن‌های مختلف و متعدد در این کتابخانه اظهار کرد: با جایگزین شدن خط نسخ و ثلت به جای خط کوفی از قرون پنجم و ششم هجری، اتفاقاتی از لحاظ نگارش قرآن در طول تاریخ افتاده که باعث کامل‌تر شدن و همچنین ترجمه آن، ذکر نام سوره‌ها و مکی و مدنی بودن آن‌ها شده و حدود آیات هم در آن‌ها درج شده است. علاوه بر این، به مرور تذهیب‌هایی بر حاشیه صفحات توسط نگارگران کشیده شد که چند نمونه از این قرآن‌ها با نگارگری‌های زیبا و هنری در این کتابخانه موجود است که واقعا از لحاظ تذهیب و خط شاهکارند و می‌توان آن‌ها را از لحاظ ترکیب خط و تذهیب نمونه دانست.
وی با اشاره به نگارش قرآن به صورت نسخه‌های بسیار ظریف و کوچک در قطع‌های مرسوم به عمامه‌ای و بازوبندی و همچنین حک شدن خطوط مبارک بر ظروف خاطرنشان کرد: قرآن‌هایی هم وجود دارد که به شکل طومار و نوار است و پدیدآمدن این همه نسخه‌های متنوع و گوناگون، نشانگر مؤانست مردم مؤمن با قرآن بوده است.
مسئول بخش میکروفیلم و تصویربرداری کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی با اشاره به اینکه تعداد کتاب‌های خطی این کتابخانه تا زمان حیات آیت‌الله‌مرعشی‌نجفی حدود ۲۵هزار کتاب بوده گفت: در این کتابخانه نسخه‌هایی از نهج‌البلاغه، تفاسیر و کتاب‌های ادبی موجود است.
وی ادامه داد: تعدادی از این نسخ را آیت‌الله مرعشی‌نجفی تهیه و جمع‌آوری کرده و تعدادی دیگر را هم خود افراد به اینجا فروخته و تعدادی نیز خود افراد به اینجا هدیه کرده‌اند. مابقی کتاب‌ها بعد از فوت ایشان به کتابخانه اضافه شده و همچنان هم دارند اضافه می شوند.
وی در پاسخ به سوال یوسفعلی میرشکاک مبنی بر اینکه آیا کتاب‌های مطرحی هم وجود دارد که تاکنون منتشر نشده باشند گفت: کتاب منتشر نشده خطی زیاد است چون انتشارشان مستلزم هزینه و وقت کافی است. کتاب‌هایی منتشر نشده هم از آیت‌الله مرعشی‌نجفی است که از جمله باید به کتاب‌های مشجرات و نصب‌شناسی از ایشان اشاره کرد. البته کتاب‌های چاپ‌نشده از ایشان زیاد است و طبق گفته‌ها بالغ بر ۱۵۰ جلد است و فقط تعداد محدودی از آثارشان چاپ شده‌اند که کتاب‌های مشاهد و مزارات و مشجرات از جمله آن است.
واحدی‌زاده در پاسخ به پرسش میرشکاک درباره وجود فهرستی از کتاب‌های خطی کتابخانه گفت: فهرست‌هایی از کتاب‌های چاپ شده و نشده اینجا موجود است اما در خصوص انتشارشان باید از بخش انتشارات اینجا پی‌گیر شوید ولی هیچ فهرستی از کتاب‌ها در فضای اینترنت موجود نیست.
مسئول بخش میکروفیلم و تصویربرداری کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی درباره تصویربرداری و اسکن‌شدن کتاب‌های خطی و سایر نسخ این کتابخانه گفت: از حدود نیمی از آثار تصویربرداری شده اما به خاطر تعداد زیاد کتاب‌ها و اضافه‌شدن همواره کتاب‌هایی دیگر از داخل کشور و کشورهای همسایه به کتابخانه، همه آثار تصویربرداری نشده‌اند چون روند ورود کتاب متوقف نشده است و هر سال به طور میانگین هزار نسخه خطی به اینجا اضافه می‌شود و این در صورتی که در هر فهرست حدود ۴۰۰ کتاب می توان گنجاند.
وی اظهار کرد: کتاب‌هایی هم درباره فضائل و مناقب ائمه و تفاسیری از مفسران اهل سنت از جمله تفسیر احمد بن حنبل موجود است و دست خط‌هایی هم از شیخ بهایی و علامه حلی و مجلسی وجود دارد.در این میان تعدادی از نسخ مینیاتورهای عصر صفویه از جمله مینیاتورهایی بر مبنای هفت اورنگ و یوسف و زلیخای عبدالرحمن جامی هم وجود دارد، حتی یک سری کتاب‌های خطی هم درباره هنرهایی دیگر داریم که از جمله می‌توان به کتابی درباره هنر عکاسی اشاره کرد که حدود صد سال پیش نوشته شده و نویسنده آن از عکاسان دوره قاجار بوده و تمام دانسته‌هایش درباره هنر عکاسی را در این کتاب آورده است.
واحدی‌زاده یکی از تمایزات این کتابخانه با سایر کتابخانه‌ها را تنوع موضوعی آن عنوان کرد و گفت: در اینجا در انواع علوم نسخه خطی داریم؛ حتی در زمینه راهنمایی و رانندگی راه‌آهن و تاریخ آن هم کتاب داریم.
محمدعلی واحدی‌زاده در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره کتاب‌های خطی متعلق به ادیان و مذاهب غیراسلامی پرداخت و گفت: نسخه‌ای از کتاب «اوستا» و نسخه‌ای از کتاب «زبور» حضرت داود (ع) موجود است و کتاب‌هایی نیز به خط لاتین و با قدمت ۸۰۰ سال و نسخه‌هایی هم از کتاب‌های مذهبی مسیحیان حبشی یا اتیوپی و کتاب‌هایی از بودایی‌ها وجود دارد که روی صفحات چوبی به نگارش درآمده‌اند. علاوه بر این، کتاب‌هایی از تمام علوم غیردینی همچون کتاب‌های نجوم و طب و فلسفه و منطق و ریاضی موجود است. به عنوان نمونه باید به کتاب «قانون» ابوعلی سینا اشاره کنم که دست خط خود ابن‌سینا نیست اما در زمان حیات ایشان نگاشته شده است.
این کارشناس کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی در پاسخ به پرسشی مبنی بر وجود نسخ خطی کتاب‌های شاعران برجسته کلاسیک ایرانی و سایر گونه‌های ادبی از خود شاعران یا نویسندگان‌شان گفت: نسخه‌هایی از دیوان‌های تمام شاعران مثل حافظ و سعدی و مولانا و ... داریم اما دست خط خود شاعران‌شان نیست.
در ادامه، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از جامه‌ها و لوازم بسیار ساده به‌جامانده از مرحوم آیت‌الله مرعشی‌نجفی، از سایر بخش‌های کتابخانه از جمله بخش ورّاقان و صحّافان و مرمت‌کاران دیدن کردند.
واحدی‌زاده ضمن اشاره به رحلت آیت‌الله مرعشی‌نجفی در ۱۲ تیر ۱۳۶۹ خاطرنشان کرد: لباس‌های به‌جامانده از ایشان، نشان‌دهنده سبک بسیار ساده زندگی ایشان است.لباس‌های ایشان فاقد دکمه است به خاطر اینکه در آن زمان مواد اولیه دکمه از خارج وارد شده اما ایشان در خصوص استفاده از اجناس وارداتی پرهیز کرده چرا که این کار را باعث صدمه زدن به اقتصاد کشور و کارگران ایرانی تلقی کرده است.
مسئول بخش میکروفیلم و تصویربرداری کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی در پاسخ به پرسش ناصرفیض در خصوص نحوه نگهداری از نسخ خطی اظهار کرد: رطوبت و حرارت اینجا همواره کنترل می‌شود و محلول‌هایی سمی هم به صورت بخور گاز در عرض سه شبانه روز به کتاب‌ها داده می شود تا از گزند حشرات و ذرات میکروسکوپی و ماکروسکوپی مصون بمانند. این مصونیت هم تا صد سال برای این کتاب‌ها ایجاد می‌شود و تمام کتاب‌هایی که اضافه می‌شوند بخورداده شده و سپس به مخزن اصلی برده می‌شوند.در اینجا از انواع آفت‌کش‌ها استفاده می‌کنیم.
وی درباره تخریب‌هایی که به نسخ وارد می‌شود گفت: بعضی از این تخریب‌ها به خاطر ابعاد ریز آن و همچنین جثه کوچک حشرات قابل رؤیت نیست و تخریب از درون اتفاق می‌افتد و به قدری ریز است که با چشم معمولی تشخیص داده نمی‌شود.
واحدی‌زاده سپس به توضیح مراحل قبل و بعد از مرمت هم پرداخت و گفت: کتاب‌های موریانه خورده و چروک شده را با مواد و رنگ‌های طبیعی مرمت می‌کنیم اما هیچ مرمت‌کاری در هیچ کجای دنیا به کلمات دست نمی‌زند چرا که حکم تحریف و جعل اثر را دارد.
وی افزود: علاوه بر مرمت کاغذها، تذهیب‌های تخریب‌شده حاشیه دست‌خط‌ها را هم با رنگ‌های طبیعی مخصوص این کار دوباره می‌کشیم. مرمت هر کتاب هم بسته به حجم آن مستلزم صرف زمان خاصی است و از صفر تا صد این مرمت نیز حتما توسط یک مرمت‌کار انجام می‌شود.
واحدی‌زاده در پایان در خصوص چگونگی استفاده پژوهشگران از بخش نسخ خطی این کتابخانه گفت: استفاده از این کتابخانه مستلزم ارائه یکسری مدارک از جمله رزومه‌کاری پژوهشگر بخصوص کارهای منتشر شده او است.
قابل توجه است، بازدیدکنندگان بعد از پایان بازدید از کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی، برای انجام نماز و زیارت به حرم حضرت معصومه(س) که در نزدیکی کتابخانه است رهسپار شدند.
نظر شما